UYGURLAR

Uygurlar, Asya Hun Devleti ne bağlı olarak Orhun ve Selenga nehirleri kıyılarında yaşamışlardır.
II. Kök Türk Devleti’nin son zamanlarında Basmiller ve Karluklarla birleşen Uygurlar, bu devlete son
vererek kendi devletlerini kurmuşlardır (744). Uygurların merkezi Ötüken’dir.

Kutluk Bilge Kül Kağan Dönemi: Uygurların ilk hakanı, Kutluk Bilge Kül Kağan’dır (744-747).
Onun döneminde başkent Ötüken’den Orhun Nehri kıyısındaki Ordubalıg’a (Karabalgasun)
taşınmış,
devletin sınırları Amur Irmağı boylarından Altay Dağları’na kadar uzanmıştır. Kutluk Bilge Kül Kağan’ın
ölümünden sonra yerine Uygurların en parlak dönemini oluşturan oğlu Moyen-Çur (747-759) geçmiştir.

Moyen-Çur (Bayan-Çur) Dönemi: Moyen-Çur başa geçtiğinde Çin’de büyük bir karışıklık
yaşanmaktaydı. Talas Savaşı (751) nedeniyle Çin imparatoruna karşı isyanlar
çıktı. Zor durumda kalan imparator, MoyenÇur’dan
yardım istedi. Moyen-Çur imparatorun
arzusunu yerine getirmekten
kaçınmayarak harekete geçti. İmparator bu
yardımından dolayı kızını eş olarak MoyenÇur’a
verdi. Bu durum Türk-Çin yakınlığını
sağlamıştır.

Moyen-Çur komşu Türk boyları üzerine
seferler yapıp onları yönetimi altına aldı.
Ülke sınırlarını genişletti.
Moyen-Çur’un ölümünden sonra yerine
oğlu Bögü Kağan geçmiştir.

Bögü Kağan Dönemi: Bögü Kağan
(759-780) zamanında da Çin karışıklık
içindeydi. Bögü Kağan, ayaklananlara
karşı Çin imparatorunu tutmuş, ayaklanmalarla müdahale etmiştir.
Fakat bir süre sonra Çin’e karşı uyguladığı korumacı politikadan vazgeçti. Çin’in içinde bulunduğu karışıklıktan
yararlanmak isteyen Bögü Kağan bu ülkeyi ele geçirmek istedi ve Çin’in birçok şehrini işgal etti.
Bu
işgaller sırasında pek çok ganimet elde edildi.
Uygur Devleti, Bögü Kağan zamanında oldukça zenginleşmiştir. Büyük saraylar onun döneminde
yapılmıştır.

Bögü Kağan Döneminin önemli olaylarından biri de Manihaizm dininin ülkeye girmiş olmasıdır.
Manihaizm dinini kabul eden Bögü Kağan, Karabalgasun şehrinde bir tapınak yaptırmıştır. Onun
zamanında Mani dini devletin resmî dini hâline gelmiştir. Ancak bu din sadece kağan ve çevresinde
kabul görmüştür.

Manihaizm dini, et yemeyi ve savaşmayı yasakladığı için Türk inancı ve yaşantısına uygun değildi.
Bu özellikleri ile Uygurların savaşçı yeteneklerini azaltmıştır. Manihaizmin Uygurlar üzerinde olumlu etkileri de oldu: Uygurlar bu dinin etkisi ile yerleşik hayata geçtiler.
Yeni dinlerini halkın öğrenmesi
amacıyla çok sayıda kitap yazdılar. Bu kitapların basımında matbaanın temeli sayılabilecek kalıplar
kullanmışlardır. Yerleşik hayata geçen Uygurlar, tarım ve ticarette önemli gelişmeler kaydettiler. Tarım
alanında sulama kanalları yaptılar. Ticari alanda daha çok Çinlilerle ilişki kurmuşlardır.
Bögü Kağan, Çin seferine karar verme konusunda çıkan bir anlaşmazlık bahanesiyle veziri Baga
Tarkan tarafından öldürülmüştür (780). Ondan sonra Uygur Devleti’nin başına Baga Tarkan (780-789)
geçmiştir.

Baga Tarkan Dönemi: Baga Tarkan, ülkede düzeni sağlamak için bazı kanunlar çıkarmıştır.
Uygurlar içinde bulunan Dokuz Oğuzlara karşı olumsuz tutum sergilemiştir. Onun bu tutumu devlet
içinde büyük karışıklıklara sebep olmuştur. Baga Tarkan ve daha sonraki kağanlar zamanında ortaya çıkan açlık, kıtlık ve salgın hastalıklar
devleti iyice zayıflattı. 840 yılında Kırgızlar, Uygur ülkesine girdiler, başkenti alarak
hakanı öldürdüler
ve Uygur Devleti’ne son verdiler.